Zwartewatersklooster

De buurtschap
Op een rivierduin tussen Hasselt en Zwartsluis ligt de kleine woonkern Zwartewatersklooster, een buurtschap van 12 erven, meest boerderijen, waarvan sommige dubbel bewoond worden. De oudste drie boerderijen dateren uit 1786 en zijn deels met bouwmateriaal uit het voormalig klooster opgetrokken.
Er is ook een eigen oude begraafplaats, waarop bewoners van ‘Klooster’, De Velde en Roebolligerhoek (aan de overkant van het Zwarte Water) het recht van begraven hebben.

Een ridderbegraafplaats
Op 27 juli 1227 vond er bij Ane (tussen Gramsbergen en Coevorden) een veldslag plaats tussen een groot bisschoppelijk leger en een Drents leger van ridders en boeren. De bisschop en meer dan 400 van zijn ridders en soldaten kwamen om het leven – een verschrikkelijke nederlaag. Van de gesneuvelden bij Ane en in diverse krijgstochten die volgden, werden er 145 begraven op een van de zandkoppen bij wat nu De Velde en Zwartewatersklooster heet. De precieze plek weten we niet met zekerheid. Maar dat het hier ergens is, staat vast op basis van verschillende oude kronieken.

Een vrouwenklooster
Om te bidden voor het zielenheil van de omgekomen ridders werd in de jaren 1227-1233 een voorlopige voorziening getroffen. Mogelijk een kapel met een priester en een huis met enkele vrouwen uit de families van de gedode mannen. In 1233 bevestigde bisschop Wilbrand van Oldenburg dit initiatief. Het werd een Benedictijner vrouwenklooster Mariën-berg, met zo’n 20 zusters, onder leiding van een priorin.
Daarnaast was er een proost die als priester de eucharistie en de biecht verzorgde, supervisor was over het hele kloosterbeheer, pastor van de bewoners van de omliggende hoeven in het veen, alsook mentor en leraar voor aankomende priesters die bij hem in huis woonden. Ook regelde hij de pastoorsbenoemingen en andere zaken in de parochies waar het klooster rechten kreeg: Rouveen, IJhorst, Avereest, Hardenberg, Heemse, Raalte en Heino.
De vrouwen en meisjes in het klooster waren afkomstig uit adellijke en andere aanzienlijke families in Oost-Nederland (het Oversticht).

Hoeven in het veen
De eerste economische basis voor het klooster lag in de tienden die het kreeg uit 14 ‘hoeven in het veen’. Dat waren percelen van 120 meter breed, het zgn. Monnikenslag, waarop kolonisten bezig waren met de veenontginning, het verbouwen van rogge en het houden van vee. Zo was er vanouds een directe band met wat zich al gauw ontwikkelde tot het dorp Rouveen.
De bewoningsas lag eerst nog langs de Wijk, maar schoof in 4 etappes steeds verder op tot (kort na 1600) waar Rouveen nu ligt. Het klooster is dus vanouds vooral een klooster in het boerenland geweest. Naast de lokale tienden groeide het bezit in de loop der jaren uit door schenkingen en aankopen van land en boerderijen op diverse plaatsen in de noordelijke helft van Overijssel. En ook uit de aan het klooster verbonden parochies kwamen opbrengsten.

Het klooster gesloten
Toen de Staten van Overijssel in 1580 de Reformatie doorvoerden, werd het klooster gesloten en verhuisden de laatste 13 nonnen naar het Mariaconvent aan de Baangracht in Hasselt. De bezittingen werden nog tot de Franse tijd (1800) beheerd door provinciale rentmeesters. De gebouwen raakten langzaam in verval. Stukken ervan waren als woning en stallen verhuurd aan enkele boerenfamilies. Regelmatig werden er stenen en balken verkocht of meegenomen om elders mee te bouwen. De laatste stukken werden in de jaren 1780-1800 gesloopt. In 1786 liet de rentmeester drie nieuwe boerderijen bouwen die nog steeds de kern van de buurtschap vormen.

Stichting Erfgoed Zwartewatersklooster
Onze Stichting werkte vanaf 2014 al als werkgroep en is in 2020 een stichting geworden. In nauw overleg met de gemeente Zwartewaterland werken we eraan om de bijzondere historie van Zwartewatersklooster beleefbaar te maken. We richten ons allereerst op de eigen bevolking van de gemeenten Zwartewaterland en Staphorst en verder op bezoekers (passanten, toeristen) van elders.
Het bestuur bestaat uit Jouk Huisman (Rouveen), Johannes ten Klooster (Zwartewatersklooster), Gert Timmermans (Hasselt), Henk Uiterwijk (Zwartsluis) en Mees te Velde (Hasselt). Adviseurs zijn Paul Rademaker (Hasselt) en German Rijfkogel (Zwartewatersklooster).
Er is een projectplan gemaakt voor de jaren 2021-2023. Subsidies zijn toegezegd of worden nog verwacht van de gemeente Zwartewaterland en de provincie Overijssel. Sponsoring is altijd welkom!

Educatie
Een van onze belangrijkste doelen is het verzorgen van boeiende educatie voor basisscholieren. Gegevens hierover zijn te vinden op de Cultuureducatie-pagina van de gemeente Zwartewaterland. Begin 2022 is er een lespakket voor de bovenbouw gereedgekomen dat in de scholen kan worden gebruikt. Aanmelding kan via de coördinator van de gemeente. Inlichtingen via het mailadres van de stichting [email protected]

Informatieborden
Onze tweede activiteit zal zijn het plaatsen van informatieborden op drie of vier plekken in Zwartewatersklooster. Hierop zullen allerlei aspecten van de historie van ridders en kloosterzusters worden belicht.
Bezoekers en passanten op de diverse fiets- en wandelroutes krijgen in het kort dan onze verhalen mee. Via QR-codes en verwijzingen worden verbindingen gelegd naar meer informatie op het internet en naar andere thema’s die in het gebied interessant zijn.

Alliantie
Als fysiek centrum voor onze activiteiten kiezen we voor De Veldschuur. Die is al jaren een geweldige hotspot voor kennisuitwisseling en activiteiten op het gebied van flora en fauna, agrarisch natuurbeheer, archeologie, hooicultuur, boerentradities en andere thema’s.
Samen met De Veldschuur, Staatsbosbeheer en de Agrarische Natuurvereniging vormen we een alliantie voor een samen ontwikkelen van verhalen en activiteiten in het gebied Olde Maten en Zwartewatersklooster. Met als doel: het bieden van een inspirerende leefomgeving voor jong en oud.

Contact
Vragen om informatie, aanmelding als vrijwilligers, suggesties voor ons project?
Altijd welkom!
Ons mailadres: [email protected]
Telefonisch: 06 1977 8681 (Mees te Velde)